आता तुम्ही टिपेश्वरला भेट देण्याचे ठरविले आहे आणि तेथील वनस्पती घनदाट जंगले आणि प्राणी अवलोकनातला मनसोक्त आनंद लुटण््यााचे ठरविले आहे तर तुमची ही सहल अधिक समृध्द करण्यासाठी या राष्ट्रीय उद्यानाजव आणखी काही पर्यटनस्थळे आहेत -

केळापूर, ज्याला पांढरकवडा म्हणूनही ओहखले जाते, हे भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील यवतमाळ जिल्ह्याात वसलेले एक जनगणना शहर, तहसिल आणि उपविभाग म्हणून महत्वाचे आहे. प्रमुख श्रीनगर-नागपूर-हैद्राबाद-बंगळुरू-कन्याकुमारी राष्ट्रय महामार्ग 44 च्या बाजुने वसलेले केळापूर हे प्रदेशाच्या वाहतूक नेटवर्कमध्ये एक महत्वाचा दुवा म्हणून काम करते.

केळापूरचे एक उल्लेखणीय आकर्षण म्हणजे येथे पूज्य जगदंबा मातेचे सर्वात जुने मंदिर प्रसिध्द आहे. त्याला भवानी माता मंदिर असेही संबेाधतात. या पवित्र स्थळाला केवळ महाराष्ट्रातूनच नव्हे तर तेलंगणासारख्या शेजारच्या राज्यातुनही भाविक दर्शनासाठी येतात.त्यांची गर्दी दिसून येते. ही अध्यात्मिक नवसाला पावणारे दैवत मानले जाते. तसेच या देवीला तुळजापूरची भवानी माता मानली जाते.

टिपेश्वर पासून अंतर – 21.1 किमी

साईखेडा धरण हे भारतातील महाराष्ट्रातील पांढरकवडाजवळ शांत खुनी नदीवर आहे. हे 1972 मध्ये महाराष्ट्र सरकारने सिंचनासाठी बांधले होते आणि परिसरातील शेतीसाठी पाणी पुरवण्यास मदत करते. हे यवतमाळ जिल्ह्यातील केळापूर तालुक्यात आहे आणि ज्या लोकांना पाण्यात विसावा घ्यायचा आहे आणि निसर्गाचा आनंद घ्यायचा आहे त्यांच्यासाठी हे एक सुंदर ठिकाण आहे. धरण भव्य आहे, 23.77 मीटर उंच आणि 1,740 मीटर लांब आहे. ते मोठ्या प्रमाणात पाणी धरू शकते, सुमारे 909 घन किलोमीटर आणि लोक धरणाच्या प्रभावी अभियांत्रिकी आणि सुंदर परिसर एक्सप्लोर करण्यासाठी भेट देतात. याव्यतिरिक्त, या भागात मधाचे क्लस्टर देखील आहे, जेथे अभ्यागत मधमाशी पालनाचा अनुभव घेऊ शकतात आणि ताजे, सेंद्रिय मधाचे सेवन करू शकतात.

टिपेश्वर ते सायखेड अंतर 41.9 कि.मी.

यवतमाळ जिल्ह्याात वसलेले कळंब हे हिंदू देवता श्री गणेश आणि मुस्लिम पूज्य विद्वान बाबा बासुरीवाले यांना समर्पित स्थळ म्हणून प्रसिध्द आहे.

कळंबच्या मध्यभागी पूजनीय श्री चिंतामणी मंदिर हे श्री गणोशाला समर्पित एक पवित्रस्थान आहे. या मंदिराला सांस्कृतिक आणि धार्मिकदृष्ट्याा महŸव आहे, जे दूरवरून भाविकांना आकर्षित करते. मंदिराचे नाव ‘चिंतामणी’ हे श्री.गणेशाच्या नावावरून आले आहे. असा विश्वास आहे की त्याची पूजा केल्याने मानवी जीवनातील चिंता आणि त्रास दूर होतात. (‘‘चिंता’’ संस्कृत आणि स्थानिक मराठी भाषेत चिंता असे अनुवादित केले जाते.)

विदर्भाचा भाग म्हणून अष्टविनायक हा आठ गणपती पैकी एक आहे. तो विदर्भातील विविध क्षेत्रे आणि भारतभर पसरलेल्या गणेशाच्या एकूण 21 क्षेत्रापैकी एक आहे. दरवर्षी मंदिरात श्री.चिंतामणीच्या स्मरणार्थ एक उत्साही वार्षिक यात्रा भरते. येथे अभ्यागतांची गर्दी होते. भक्त येथे आशीर्वाद व अध्यात्मिक सांत्वन मिळवितात.

कळंब हे प्राचीन काळी कापूस व्यापाराचे केंद्र म्हणूनही ओळखले जात असे. त्या काळातील सर्वात मोठी कापसाची बाजारपेठ असलेले हे ठिकाण होते. खरे तर कळंबने ब्रिटिश राजवटीत मॅचेस्टरला प्रीमियम दर्जाचा कापूस पुरविला होता, ज्यामुळे इतिहासाची आवड असलेल्या लोकांसाठी ते एक आकर्षक केंद्र बनले होते.

टिपेश्वरपासून अंतर 77.6 कि.मी.

माहूर, ज्याला माहूरगड म्हणूनही ओळखले जाते. ते महाराष्ट्र भारतातील एक शहर आणि धार्मिक स्थळ असे दोन्ही दृष्टीने महŸवाचे स्थान आहे. हे हिंदूचा देव ‘दŸाात्रय’ चे जन्मस्थान म्हणून प्रसिद्ध आहे. त्याचे संदर्भ पौरणिक कथा आणि हिंदुच्या अध्यात्माशी रूजलेले आहेत. महानुभव पंथाने श्री दŸाात्रय प्रभु यांना साक्षात परमेश्वर मानले आहे.

हिंदु धर्मात पूज्य अत्री ऋषी आणि त्यांची अर्धांगिनी सती अनुसया यांना श्री दŸाात्रयाचे आईवडील मानले आहे. ते येथे वासतव्यास होते असे सांगितले जाते. हा संुदर निसर्गरम्य परिसर असून तो तीन प्रमुख पर्वतांनी अधिकच सुशोभित केलेला आहे. येथील प्रत्येक लहानमोठी स्थळे पवित्र असून येथे श्री दŸाात्रयाचा जन्म झाला असे म्हणतात. परशुरामाची माता रेणुकादेवी यांचे मंदिर, दैवी कृपेचा पुरावा म्हणून उभे आहे. शिवाय अनुसया मंदिर या स्थळाची गरिमा व सतीत्वाचे प्रतीक असून दŸा शिखर हे सर्वोच्च शिखर म्हणून प्रसिद्ध आहे.

माहूरचे मुख्य आकर्षण म्हणजे साडेतीन शक्तीपिठांपैकी एक शक्तीपीठ म्हणून ओळखले जाणारे रेणुकामातेचे मंदिर होय. माहूरला दरवर्षी विजयादशमीला भव्य मेळाव्याचे आयोजन केले जाते. या पुण्यपावन पर्वासाठी दूरदूरून भाविकजन मोठ्याा भक्तिभावाने येतात.

प्राचीन धर्मग्रंथात माहूर, रेणुकामाता, जमदग्नी ऋषी, परशुराम सहस्त्रार्जुन यांचे अनेक संदर्भ येतात. जमदग्नी ऋषी जवळ असलेली कामधेनु, सहस्त्रार्जुन यांनी ससैन्य माहूर गडावर केलेला हल्ला, अशावेळी रेणुकादेवीला संकटाचा सामना करावा लागला. आजही रेणुकामातेची दैवी उपस्थिती पहिल्या पर्वतावर असल्याचे जाणकारांकडून बोलले जाते. या पवित्रस्थळासह माहूरमध्ये ऋषींना समर्पित मंदिरासह इतर अनेक मंदिरे आहेत. जमदग्नी मंदिर, भगवान परशुराम मंदिर, कालिकामाता आणि देवदेवश्वर मंदिर यांचाही त्यात समावेश होतो. पांडवांच्या लेणी येथील प्राचीनत्व सांगून जातात. माहूर हे नैसर्गीक समृद्ध आणि अध्यात्म संदर्भयुक्त शहर भक्त, साधक आणि ऐतिहासिक इप्सितांची ओढ असलेल्यांना विश्वास व ज्ञानाच्या प्रवासाला सुरूवात करण्यासाठी आर्जवाने आमंत्रित करते.

टिपेश्वरहून अंतर 80.7 कि.मी.

पैनगंगा अभयारण्य 325 स्क्वेअर किमीमध्ये वसलेले आहे. हे पैनगंगा नदीच्या काठावर महाराष्ट्रातील पुसद तालुक्यात आहे. या परिक्षेत्रात संपूर्ण सागवान वृक्षाचे अभयारण्य आहे व हे अभयारण्य पांढरकवडा वन्यजीव कार्यालयाचे अधिनस्त आहे. ह्या भूभागात सुमारे वार्षिक 1000-1500 मिमी पर्जन्यवृष्टी होते.

या वनवृत्तात अनेक प्रकारचे वृक्ष आढळतात. या जंगलात विविध प्रकारची वनस्पती जसे ज्मतउपदंसपं, तरनदं, च्ीलससंदजीने, मउइसपबं, डंकीनां, सवदहपविसपं हे वृक्ष वैशिष्ट्यपूर्णपणे आहेत. ह्या जंगलात अनेक प्रकारचे गवताळ (शाकाहारी) प्राणी जसे चितळ, निलगाय तर लहान मासाहारी प्राणी श्रनदहसम, ब्ंजे, भ्लदमं, तर मोठे मासाहारी स्मवचंतक आणि जंगली कुत्रे वास्तव्यात आहेत. त्नेेमस, टपचमत, च्ीलजीवद, अजगर सारखे सरपटणारे प्राणी वास्तव्यात आहेत.

हे अभयारण्य यवतमाळपासून जवळ असून वन विभागाचे खरबी येथे सुखसोयीने परिपूर्ण विश्रामगृह आहे. हे अभयारण्य प्राणी आणि वनस्पतीचे सुंदर संवर्धनाचे एक ठिकाण आहे.

टिपेश्वरपासून अंतर 90.5 कि.मी.

आदिलाबाद टिपेश्वरपासून अंतर 80.7 कि.मी. कंुतला भारतातील तेलंगणात असलेला धबधबा असून सर्वात उंच म्हणून त्याची ख्याती आहे. त्याची उंची 150 मिटर आहे. नेरडगोंडा येथील कडम नदिकाठी वसलेले मंडल ठिकाण आदिलाबाद जिल्यातील असून केवळ त्याच्या निसर्ग सौंदर्यासाठीच नाही तर ऐतिहासिकदृष्ट्याही विशेष प्रसिद्ध आहे.

प्राचीन वाङमयात लिहिले आहे की विश्वमित्र व मेनका यांच्या संयोगातून शकुंतलेचा जन्म झाला. कालिदासांच्या अभिज्ञान शाकुंतल या जगप्रसिद्ध नाटकात हा सर्व कथाभाग आलेला आहे. रूपवती शकुंतला येथील एकांताने व निसर्ग सौंदर्याने मोहित होवून याच धबधब्याखाली वारंवार स्नानाला येत असे. स्थानिक लोकांमध्ये शकुंतला हे नाव स्थिरपद झाले, आणि शकुंतलावरून कंुतला नावाचे संक्रमण झाले. दीर्घोत्व अपत्व करण्याची मानवी वृत्ती परंपरने चालत आलेली आहे. अर्चना चे आर्ची सुलोचनाचे लोचना ही वृत्ती सर्वश्रुत झाली. अशी धबधब्याच्या कंुतला या नावाची निर्मिती मानली जाते.

परिसरातील गोंडांची स्थानिक वस्ती असलेल्या हिरव्यागार जंगलांनी वेढलेल्या या धबधब्याला सांस्कृतिक महत्त्व आहे. ‘गोंडी’ आणि ‘तेलुगू’ च्या स्थानिक भाषांमध्ये कंुटा म्हणजे ‘तलाव’ व ‘कंुटलु’ म्हणजे ‘अनेक तलाव’ की जे धबधब्याचा उगम कडम नदिच्या तलावांच्या अभिसरणातून दर्शवितात.

कंुटाला धबधबा दोन पायऱ्यांनी खाली उतरत असताना विशेषतः पावसाळ्यात मंत्रमुग्ध करणारे दृश्य दिसते. एंट्री पॉइंटकडे जाणाऱ्या पक्क्या रस्त्याने प्रवेश करता येण्याजोगा असून अभ्यागत निसर्गरम्य परिसरातून चालण्याचा आनंद घेऊ शकतात.

टिपेश्वरपासून अंतर 110.8 कि.मी.

सहस्त्रकुंड धबधबा हे नांदेड जिल्ह्यातील पैनगंगा नदीवर वसलेले एक विलोभनीय भव्य नैसर्गिक आश्चर्य आहे. ते पाहिल्याबरोबर डोळ्याचे पारणे फिटावे. पैनगंगा नदीकाठी यवतमाळ आणि नांदेड जिल्ह्यांच्या संगमावर हा चित्तथरारक धबधबा निसर्गाच्या मिठीत सामावलेले एक अद्भुत आश्चर्य वाटते.

यवतमाळपासून अंदाजे 172 किमी अंतरावर आणि नांदेडपासून 100 किमी अंतरावर असलेला सहस्त्रकुंड धबधबा पाहण्यासाठी निसर्गप्रेमी लोकांची पावसाळ्यात धो धो पाऊस सुरू असताना एकच गर्दी असते. जवळच्या आणि दूरदूरच्या पर्यटकांना तो आकर्षित करतो. हा धबधबा निर्मल पासून फक्त 50 किमी आणि आदिलाबादपासून 100 किमी अंतरावर आहे, जो उत्साही पर्यटकांसाठी नयनरम्य वातावरणात आराम शोधणारे एक सोयीस्कर अद्भुतरम्य निसर्गाचे देणे आहे. मनमोहक धबधब्याव्यतिरिक्त येथे आसपास प्रसिद्ध मंदिरे आहेत. पचमुखी महादेव मंदिर, राम मंदिर, बाणगंगा महादेव मंदिर येथे दर्शनेच्छुंची गर्दी असते. हे सारे वाहत्या पाण्याच्या पार्श्वभूमीवर आध्यात्मिक सांत्वन आणि स्थापत्य सौंदर्याचे दर्शन घडविते.

विशेषतः पावसाळ्यात सहस्त्रकुंड एक प्रमुख पर्यटन केंद्र म्हणून प्रसिद्ध असून साहसी आणि निसर्गप्रेमींना धबधब्याचे वैभव आकर्षित करते. विशेष म्हणजे हा धबधबा त्याच्या अनोख्या खडकांच्या निर्मितीसाठी विशेष प्रसिद्ध आहे. हा खडक काळ्या धातूंशी विलक्षण साम्य असलेला आहे. त्याचे आकर्षण व गूढता अंतर्मुख करणारी आहे.

टिपेश्वरपासून अंतर 130.4 किमी.

यवतमाळ हे जिल्हाकेंद्र असून ते नवरात्र उत्सवासाठी सर्वदूरवर खूप प्रसिद्ध आहे. 500 हून अधिक नोंदणीकृत मंडळाद्वारे आयोजीत केलेले आनंदी आणि उत्साही ही आध्यात्मिक पूजा, रंगीबेरंगी रोषणाई व परिसराची उŸाम सजावट सर्वांनाच आश्चर्यचकित करून जाते. कारागिरांनी अत्यंत कुशलतेने मन ओतून तयार केलेल्या उत्सवानी विविध प्रतिमा प्राचीन संस्कृतहतील जीवनमूल्यांचे, सद्भावनांचे स्तूत्य जागरण करणाÚया असतात. येथील देवीच्या व तत्सम प्रतिमा या केवळ आकारानेच विशाल नसतात तर गतिशील पोझमध्ये त्याची निर्मिती केलेली असते. या देवीने राक्षसांवर विजय मिळविलेला असतो विशालकाय सिंहाच्या प्रतिमासह येथे सामथ्र्याची उभारणी केलेली असते. यवतमाळमध्ये स्थानिक कारागिरांनी तयार केलेल्या देवदेवतांच्या प्रतिमांना अवतीभेवतीच्या खेड्याांत व नागपूरसारख्या शहरातही खूप मागणी असल्याने विविध मुत्र्यांची येथे निर्यात केली जाते.